نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه مدیریت،دانشکده علوم انسانی، دانشگاه حضرت معصومه (س) قم، ایران
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Developing and improving micro businesses in the home business sector is one of the most important and effective ways to improve the economic, social and livelihood state of the villagers because, despite the many constraints that exist in different parts of rural communities, such as manpower and finance, for rural entrepreneurs, setting up small and medium businesses is hard and difficult. The purpose of this study is to identify the effective drivers for the development of very small businesses(micro) in the rural home business sector. This research has a mixed approach, from a practical point of view and from a descriptive-survey method. Semi-structured interviews with emphasis on exploratory approach and researcher-made questionnaire have been used to collect data. In the qualitative stage of the statistical society, this research consists of experts, professors and all those who have practical or research activity in the field of home-based business. A total of 12 people have been selected through chain sampling. In the quantitative stage, the statistical population includes all those who work in rural households with fewer than 9 people and at least 2 years of experience; 43 of them were selected using purposeful sampling. To analyze the data, in the first stage (qualitative) of the topic analysis, and in the second phase(quantitatively), the factor analysis was used. The results show that factors such as entrepreneurial culture, entrepreneurial capacity building, and entrepreneurial empowerment are among the most important drivers for the development of very small businesses(micro) in the rural home business sector.
کلیدواژهها [English]
- مقدمه
موضوع بیکاری، مهاجرت روستاییان به شهرها و عوارض ناشی از آن، پایینبودن وضعیت شاخصهای اقتصادی خانوادههای روستایی و مسائل ازایندست موجب شده است تا بیشازپیش به نقش بهبود وضعیت کسبوکار در بخش مشاغل خانگی روستایی توجه شود.
امروزه طیف وسیعی از کسبوکارهای متنوّع شامل کسبوکارهای بزرگ، متوسط، کوچک و بسیار کوچک وجود دارد (پریوس و پرسچک[1]،2010). کسبوکارهای بسیار کوچک بیش از نیمی از کسبوکارهای کوچک را تشکیل میدهند و در موفقیت کارآفرینان، کمک به زنان، اقلیتها و افراد محروم نقش بسیار مهمی را بازی میکنند (ماتاری و موناهان[2]، 2010).
در حال حاضر کسبوکارهای بسیار کوچک با توجه به خاصیتی چون نیازنداشتن به منابع مالی زیاد، انعطافپذیری و سازگاری با شرایط مختلف در حال حاضر جزء مهمی از انواع کسبوکارهاست. از دیگر ویژگیهای کسبوکارهای کوچک و بسیار کوچک میتوان به نبودِ جدایی بین مدیریت و مالکیت در یک کسبوکار اشاره کرد (پاری[3]، 2012).
کسبوکارهای بسیار کوچک طیفی از کارکنان کمتر از پنج نفر را شامل میشود؛ این در حالی است که کسبوکارهای کوچک کارکنانی بین پنج تا نُه نفر را دربر میگیرند (دایت و هالابی[4]، 2007). البته در اروپا تعداد کارکنانی که در کسبوکارهای بسیار کوچک فعالیت دارند، چیزی کمتر از 10 نفرند؛ در حالی که تعداد کارکنان بین 10 تا 50 نفر باشد، آنها را در حوزة کسبوکارهای کوچک و تعداد کارکنان بین 50 تا 250 نفر را جزئی از کسبوکارهای متوسط تعریف میکند (دواولهینس و ون هول[5]،2008).
کسبوکارهای بسیار کوچک، سهم چشمگیری در اقتصاد اکثر کشورهای جهان دارند؛ برای مثال در استرالیا کسبوکارهای بسیار کوچک اغلب بر صنایع صنعتی غلبه دارند و تقریباً 88 درصد از کل کسبوکارها را تشکیل میدهند (دایت و هالابی، 2007).
دربارة اهمیت کسب وکارهای بسیار کوچک، بر اساس آخرین برآوردها در سال 2017 در انگلستان بیش از 96 درصد کسبوکارها را کسبوکارهای بسیار کوچک تشکیل میدهند و 33 درصد اشتغال و 22 درصد از گردش مالی را از آن خود کردهاند (رودز[6]، 2017)
گفتنی است کسبوکارهای بسیار کوچک اغلب کسبوکارهای خانوادگی قلمداد میشود که منابع و تخصّص لازم برای مشارکت در فعالیتهای تجاری بینالمللی را ندارند (کلارک و داگلاس[7]،2010). کسبوکارهای خانگی به دلیل اندازة کوچکشان فرصتهای مناسبی را برای مالکان خود پدید میآورند (نوبری و بوسورث[8]،2010) و مزایای اقتصادی، اجتماعی و محیطی جذابی دارند (کامپین و همکاران[9]، 2013). نتایج تحقیقات مختلف نشان میدهد به لطف مالکیت، تعهد و کار شخصی، کسبوکارهای خانگی موفقیت بیشتری را ازلحاظ کیفیت خدمات به دست آوردهاند (دبستکی[10]، 2017)؛ به طوری که در سالهای اخیر بیش از 53 درصد کسبوکارهای جدید در آمریکا، کسبوکارهای خانگی بوده است (ماتاری و موناهان، 2010).کسبوکارهای خانگی، کسبوکارهایی هستند که تمرکز اصلی آنها، کار در خانه است (سایرس[11]،2010).
با توجه به اهمیت کسبوکارهای بسیار کوچک و وجود ویژگیهای خاص در مناطق روستایی بهخصوص در زمینة مشاغل خانگی و با در نظر گرفتن قابلیتهای منحصربهفرد کسبوکارهای بسیار کوچک و اهمیت توجه به توسعة پایدار و کاهش فقر و بهبود وضعیت زندگی روستایی و ایجاد درآمد پایدار بهخصوص در بخش مشاغل روستایی و ضرورت توجه ویژه به تقویت و توانمندسازی خانوادهها (آگواپونگ[12]،2010)؛ توجه به توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک میتواند راهگشای بسیاری از مسائل و مشکلات این مناطق باشد.
2- مرور مبانی نظری
در ادامه به بررسی پیشینه و ادبیات تحقیق در خصوص کسبوکارهای بسیار کوچک و مشاغل خانگی پرداخته میشود.
2-1-کسبوکارهای بسیار کوچک
امروزه این شرکتها و کسبوکارهای بزرگ نیستند که پایههای اقتصادهای کشورهای توسعهیافته را فراهم میکنند، بلکه اقتصاد کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا و بریتانیا در دست کسبوکارهای بسیار کوچک و کارآفرینان است و سهم زیادی از تولید ناخالص داخلی و اشتغال را به خود اختصاص دادهاند (آگواپونگ، 2010).
کسبوکارهای بسیار کوچک، بهطورمعمول در جوامع محلی ایجاد میشوند؛ بنابراین توسعة آنها به نفع جامعه است. علاوه بر این، تحقیقات نشان میدهد نفوذ کسبوکارهای بسیار کوچک در فعالیتهای خیرخواهانه نیز گسترش یافته است. کسبوکارهای بسیار کوچک و کوچک در کشورهای توسعهیافته بسیار همهگیر شده است (ماسکی و همکاران[13]، 2007) و بیشترین ضریب نفوذ را نسبت به دیگر کسبوکارها در فضای کسبوکار داشته است و نقش اجتماعی و اقتصادی مهمی را در جهان بازی میکنند (کامپین و همکاران، 2013).
عموماً شرکتهای بسیار کوچک، 1 تا 9 کارمند، شرکتهای کوچک 1 تا 49 کارمند و شرکتهای متوسط 40 تا 249 کارمند دارند. کمیسیون اروپا (2011) نیز کسبوکارهای دارای کمتر از 10 کارمند را کسبوکارهای بسیار کوچک و کسبوکارهایی دارای 10 تا 50 کارگر را کسبوکارهای کوچک برشمردهاند (بانکی و همکاران[14]، 2017).
به طور معمول در انگلیس، گردش مالی برای تقسیمبندی کسبوکارها استفاده نمیشود؛ ولی در اتحادیة اروپا از تعداد کارکنان و گردش مالی به طور توأمان برای تقسیمبندی کسبوکارهای کوچک و متوسط استفاده میکنند.
گزارش سال 2016 ادارة آمار فیلیپین (PSA) نشان میدهد کسبوکارهای بسیار کوچک، کوچک و متوسط 99.57 درصد از کل کسبوکارها را در فیلیپین تشکیل میدهند که 89.63 درصد کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو)، 9.50 درصد کسبوکارهای کوچک و 0.44 درصد کسبوکارهای متوسط بودند. شرکتهای بزرگ 0.43 درصد باقیمانده را تشکیل میدهند (ادارة آمار فیلیپین، 2016).
در استرالیا، تقریباً 96 درصد کسبوکارها، از نوع کوچک هستند و معمولاً با کمتر از 20 کارمند تعریف میشوند (ادارةآمار استرالیا[15]،2007). آمار کسبوکارهای بسیار کوچک در امریکا نشان میدهد در این کشور 3.8 میلیون کارفرمای کسبوکار بسیار کوچک وجود دارد که 74.8 درصد از کارفرمایان و 10.3 درصد از مشاغل بخش خصوصی را به خود اختصاص داده است (ادارة آمار کار آمریکا[16]، 2017).
در استرالیا نیز کسبوکارهای بسیار کوچک یا به عبارتی کسبوکارهای دارای کمتر از پنج کارمند، 89 درصد از کل کسبوکارها را تشکیل میدهند و از مجموع 2.2 میلیون کسبوکار بسیار کوچک در استرالیا، بیش از دوسوم (67.5 درصد) در خانه هستند (کامپین و همکاران، 2013).
البته موضوع کسبوکارهای بسیار کوچک مختص کشورهای توسعهیافته نیست و سایر کشورهای در حال توسعه را نیز دربرمیگیرد؛ برای مثال بیش از 90 درصد کسبوکارها در کشور غنا را کسبوکارهای بسیار کوچک تشکیل میدهند (آگواپونگ، 2010).
با این توصیف، میتوان گفت امروزه بخش بزرگی از کسبوکارها، کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) هستند و 70 درصد کسبوکارها با مالکیت شخصی اداره میشوند و بیش از 20 درصد آنها کمتر از 5 کارمند دارند (کراسبی و همکاران[17]، 2006).
2-2-کسبوکارهای خانگی
امروز یکی از مهمترین عوامل ایجاد ثروت و اشتغال کسبوکارهای خانگی است و نقش عمدهای در رشد و توسعة اقتصادی بسیاری از کشورهای دارند. کسبوکارهای خانگی بهواسطة رشد عواملی چون پیشرفت در ارائة خدمات، سهولت جابهجایی نیروهای کاری، پیشرفتهای تکنولوژیک و جهانیشدن بازارها در حال توسعه و گسترشاند.
کسبوکار خانگی به معنای استفاده از خانه برای زندگی تجاری است. کسبوکار خانگی میتواند از جنبههای بسیاری به سود اقتصاد باشد. تولید سوغات در خانه یک نوع کسبوکار خانگی در بخش گردشگری است که باعث کاهش فقر در مناطق روستایی و توسعة پایدار میشود (سوریا و گروئن[18]، 2012). از دیدگاه جغرافیایی کسبوکارهای خانگی در مناطق روستایی بسیار مهماند. نتایج نشان میدهد امروز کسبوکارهای خانگی و بهخصوص خانه یکی از بهترین مکانهای استارتآپها شده است (ماسون و همکاران[19]، 2011).
کسبوکارهای خانگی، کوچکترین نوع کسبوکار است و مدیر یا مالک این نوع کسبوکارها بیشتر تمایل دارند که کسبوکار خود را به صورت فردی اداره کنند (گلابی، 1390). با اینکه راهاندازی این نوع کسبوکار به سرمایة هنگفتی نیاز ندارد؛ نیازمند مهارتهایی چون مهارتهای مدیریت مالی، مدیریت زمان، سازماندهی یک مجموعة کاری، مدیریت فردی و مهمتر از همه مهارت بازاریابی است (ادوارد و همکاران[20]، 2006).
آلوم و همکاران[21] (2016) عوامل موفقیت 253 شرکت بسیار کوچک در مالزی را بررسی کردهاند. مطالعة آنها نشان میدهد برخی از ویژگیهای کارآفرینی و سازمانی با چندین عامل اقتصادی دیگر بر عملکرد شرکتهای بسیار کوچک تأثیر میگذارد. در این تحقیق تأکید شده است که نوع رقابت و سنّ شرکتها بر عملکرد کسب وکارهای بسیار کوچک تأثیر منفی دارند؛ در حالی که سنّ کارآفرینان، آموزش و پرورش، آموزش کسب و کار، تقاضا برای محصول/خدمات، دسترسی به فضای فیزیکی برای توسعة کسبوکار، در دسترس بودن تأمین مالی و کافیبودن میزان تأمین مالی تأثیر مثبتی بر رشد این نوع کسبوکارها دارد.
حیدری ساربان (1392) در پژوهش خود تقویت کارآفرینی روستایی را اساسیترین رکن در توسعة روستایی برای اشتغالزایی، انتقال فناوری، ترغیب و تشویق سرمایهگذاری، افزایش رفاه و غیره مدنظر قرار داده است. در این زمینه، این پژوهشگر سازوکار توانمندسازی روانشناختی را یکی از جنبههای مهم در تقویت کارآفرینی روستایی میداند.
دونگا و همکاران[22] (2016) موانع مهم کسبوکارهای کوچک، متوسط و بسیارکوچک را در پنج عامل فقدان مالی، دسترسینداشتن به بازار، تجهیزات و فناوریهای قدیمی، زیرساختهای ضعیف و نبودِ آموزش دستهبندی کردهاند.
فرای (1993) موانع اصلی توسعة کسبوکارهای خانگی را نداشتن تخصص، نبود بازار، موانع اطلاعاتی، عدم تأمین مالی، موانع قانونی و نبود طرح کسبوکار میداند.
ندج و همکاران[23] (2015) عوامل مؤثر بر رشد و توسعة مؤسسههای مالی کوچک، متوسط و بسیار کوچک را تحت تأثیر سه عامل میداند که عبارتاند از: مشکل در تأمین وام، فقدان فرصتهای آموزشی و کمبود مهارتهای کارآفرینی.
طوسی و همکاران (1393) عوامل مؤثر بر سطوح کارآفرینی روستاییان شهرستان مینودشت را بررسی و ارزیابی کردهاند. نتایج تحقیق آنها نشان میدهد متغیرهای ریسکپذیری، میزان درآمد، سطح دانش نسبت به کارآفرینی و سطح سواد در مقایسه با دیگر متغیرها، بهتر قادر به پیشبینی سطح کارآفرینی روستاییان شهرستان مینودشت هستند.
استرایدون[24](2017) نقش بازاریابی در موفقیت و ادامة حیات کسبوکارهای بسیار کوچک در آفریقای جنوبی را بررسی کرده است. نتایج تحقیق وی نشان می دهد دو عامل تمایز از رقبا با استفاده از نوآوری بازاریابی و داشتن اطلاعات دقیق از نیازهای بازار هدف، مهمترین عامل حفظ بقای کسب وکارهای بسیار کوچک است.
قمبرعلی و زرافشانی (1387) در پژوهش خود نشان دادند مردان کارآفرین روستایی شاخصهایی چون خدمت به جامعه، کسب درآمد و تعادل کار و خانواده را به ترتیب مهمترین شاخصهای موفقیـت اولویتبندی میکنند؛ این در حالی است که از دیدگاه زنان کارآفرین روستایی شاخصهایی نظیر تعـادل کار و خانواده، کسب درآمد و علاقه به کار به ترتیب مهمترین شاخصهای موفقیت رتبهبندی شدند.
سعدی و حیدری (1392) در پژوهش خود نشان دادهاند میتوان مشکلات تعاونیهای کسبوکارهای خانگی را در پنج عامل کلیدی 1- ضعف حمایتهای دولتی؛ 2- مشکلات و چالشهای مدیریتی؛ 3- ضعف برنامهریزی؛ 4- مشکلات اقتصادی و تولیدی و 5- ضعف خلاقیت و کارآفرینی دستهبندی کرد.
حیدری و ساربان (1394) در پژوهش دیگری نقش سرمایة اجتماعی در تقویت کارآفرینی روستایی در استان اردبیل را بررسی کردهاند. نتایج تحقیق آنها نشان میدهد متغیرهای اعتماد اجتماعی، ارتباطات اجتماعی، مشارکت اجتماعی، انسجام اجتماعی، میزان آگاهی، عضویت در نهادهای محلی و مبادلة اطلاعات و دانش با تقویت کارآفرینی رابطة مثبت و معنیداری وجود دارد.
قدیری و همکاران (1395) نیز به بررسی و تبیین الگوی ارتباطی میان ارکان سرمایة اجتماعی با ریسکپذیری جوانان در راستای برپایی و توسعة کارآفرینی روستایی در شهرستان تنکابن پرداختهاند. در میان مؤلفههای بررسیشدة آنان، بیشترین میزان اثرگذاری به ترتیب، مشارکت، اعتماد اجتماعی، تعلق مکانی و همبستگی و انسجام اجتماعی بوده است.
نتایج تحقیق آقایان سعدی و همکاران (1393) نشان میدهد شرکت در کلاسهای آموزشی، طرحهای کسبوکار و اشتغال در توانمندسازی زنان روستایی نقش دارند. همچنین بر اساس یافتههای این تحقیق توانمندی اجتماعی زنان در حد بالایی قرار دارد و بین توانمندی اجتماعی و نوع کسبوکار خانگی ارتباط معنادار وجود دارد.
پیشگاهیفرد و همکاران (1388) در مطالعة خود راهکارهـای توسـعة مشاغل خانگی را چنین برشمردهاند: ایجاد فرصت رشد و ارتقای شخصیت زنان برای برداشتن موانع اشـتغال آنها، از میان بردن ابهامات و تصورات منفی دربـارة کـار زنـان، آگـاهکـردن زنـان از تواناییهایشـان در فعالیتهای اقتصادی، افزودن سطح آموزش زنان، عضویت در تعاونیها، برگـزاری نمایشگاههای ملّی، منطقهای و محلی که افزون بر بازاریابی و بازاررسانی تولیدات زنان روستایی و عشایری، باعـث ایجاد حس خودباوری و اعتماد در زنان میشود.
نتایج مطالعات رودگرنژاد و همکاران (2011) نیز نشان میدهد مهمترین راهکارهای توسعة کسبوکارهای خانگی بهکارگیری سیاستهای تشویقی و حمایتی از صنایع کوچک بهویژه تولیدات خانگی، اتخاذ راهکارها و راهبردهای توسعة صادرات تولیدات خانگی، سیاستهای حمـایتی در بازاریابی، بازارشناسـی و تبلیغات در سطح جهانی، توسعة همهجانبه توانمندیهای فنـی و تکنولوژیکی از راه برنامههای اجرایی در سطح کلان کشور، استفاده از شیوههای آموزشی جدیـد، تـشویق و ترغیـب کارآفرینـان خانگی به استفاده از نوآوری و خلاقیتهای تولید محصولات ویژه و منحصربهفرد، تأمین نیازهـای مالی و اعتباری از راه تعدیل سیاستهای مالی و پولی برای تأمین نیازهای مالی، محدودیتهای بازرگانی، صادراتی و قوانین حقوقی است.
با توجه به نتایج حاصل از پیشینة پژوهش برخی از عوامل مؤثر بر توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) خانگی بهصورت جدول 1 ارائه میشود.
جدول 1: عوامل مؤثر بر توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) خانگی
|
|
عوامل |
صاحبنظران |
|
عوامل درونی |
نوآوری و خلاقیت |
برادران نصیری، 2011؛ محمدیان و همکاران، 1395؛ رودگرنژاد و همکاران، 2011؛ مقیمی و همکاران، 1389؛ ایزدی و همکاران، 1395؛ سعدی و حیدری، 1392 |
|
ریسکپذیری |
طوسی و همکاران، 1393؛ سورنسن و چانگ[25]، 2006؛ قدیری و همکاران 1395؛ مقیمی و همکاران، 1389 |
|
|
سرمایههای شخصی |
احمدپورداریانی و همکاران، 1388؛ والتر، 2006؛ فونگتونگ و سوریا[26]،2013 |
|
|
طرح کسبوکار |
هیسریچ و درنووسک[27]، 2002؛ فرای، 1993؛ سعدی و همکاران، 1393 |
|
|
ارتباطات خانوادگی |
احمدپور داریانی و همکاران، 1388؛ حیدری ساربان، 1394؛ پفاژ و همکاران، 1393؛ کریمی و همکاران، 1393 |
|
|
فعالیتهای بازاریابی |
نوبری و بوسورث، 2010؛ نیکولسن[28]،2010 |
|
|
روابط با مشتری |
زوت و همکارن، 2011؛ ریچاردسن، 2008؛ محمدیان و همکاران، 1395؛ نیکولسن، 2001؛ خراسانی و همکاران، 1393 |
|
|
گرایش به کارآفرینی |
رحمانی و رضایی، 1394؛ اسپانجول و همکاران[29]، 2011 |
|
|
مبادلة اطلاعات |
حیدری ساربان، 1394؛ ایزدی و همکاران، 1395 |
|
|
آموزش |
سعدی و همکاران، 1393؛ کریمی و همکاران، 1393؛ محمدیان و همکاران، 1395؛ پفاژ و همکاران، 1393؛ پیشگاهیفرد و همکاران، 1388 |
|
|
توانمندی اجتماعی |
سعدی و همکاران، 1393 |
|
|
مهارت |
پفاژ و همکاران، 1393؛ مقیمی و همکاران، 1389؛ ایزدی و همکاران، 1395؛ کریمی و همکاران، 1393؛ خراسانی و همکاران، 1393؛ طوسی و همکاران، 1393، دادورخانی، 1997 |
|
|
بـازاریـابی |
رودگرنژاد و همکاران،2011؛ پیشگاهی فرد و همکاران،1388؛ |
|
|
راهبردهایی متمایز |
ریچادرسن[30]، 2008؛ هاشمی ،1388؛ نیرومند و همکاران، 1392 |
|
|
سازگاری پویا |
دمیل و لکوک، 2010 |
|
|
خصوصیات شخصیتی |
سورنسن و چانگ، 2006؛ رضوانی و همکاران، 1390؛ ایزدی و همکاران، 1395؛ کارتر و همکاران[31]، 2004؛ قنبرعلی و زرافشانی، 1387 |
|
|
عوامل بیرونی |
بیمه و قوانین مالیاتی |
مقیمی و همکاران، 1389؛ هیسریچ و درنووسک، 2002؛ فرای، 1993؛ نیکولسن،2010؛ رودگرنژاد و همکاران، 2011؛ نیکوکار و همکاران؛ حسین زاده و همکاران،1390؛ میدری و همکاران، 1392 |
|
تکنولوژی |
ماسون و همکاران،2011؛ ادوارد و همکاران، 2010؛ رودگرنژاد و همکاران،2011؛ منصوری و همکاران،1396، فونگتونگ و سوریا،2013؛ دای دومنیکو و همکاران[32]، 2014 |
|
|
حمایتهای دولتی |
کریمی و همکاران، 1393؛ رودگرنژاد و همکاران، 2011؛ ایزدی و همکاران، 1395؛ حسینزاده و همکاران، 1390؛ منصوری و همکاران، 1396 |
|
|
کانالهای عرضه |
دفت و آلبرز[33]، 2013؛ بستام و همکاران، 1394 |
|
|
اعتماد اجتماعی |
حیدری ساربان، 1394؛ قدیری و همکاران، 1395 |
|
|
عوامل زیرساختی |
منصوری و همکاران، 1396 |
|
|
مشارکت و انسجام اجتماعی |
منصوری و همکاران، 1396؛ حیدری ساربان، 1394؛ پیشگاهیفرد و همکاران، 1388؛ نیکولسن،2010؛ فونگتونگ و سوریا، 2013 |
|
|
فضای کسبوکار |
ایزدی و همکاران، 1395؛ کاسادیسوس- ماسانل و ریچارت[34] ،2010 |
|
|
کانالهای ارتباطی |
محمدیان و همکاران، 1395؛ فونگتونگ و سوریا،2013 |
3- روششناسی پژوهش
رویکرد این پژوهش آمیخته است. بدینصورت که نخست با مصاحبة اکتشافی و بررسی پیشینه و ادبیات تحقیق، دادهها جمعآوری شد و با استفاده از روش تحلیل تم (روش کیفی) چارچوب مفهومی تبیین شد. در ادامه مدل مفهومی با استفاده از پرسشنامة محققساخته و تحلیل عاملی (روش کمّی) چارچوب مفهومی آزمون شده است. در این تحقیق در مرحلة کیفی از مصاحبههای نیمهساختاریافته با تأکید بر رویکردی اکتشافی و در مرحلة کمّی از پرسشنامة محققساخته با 30 سؤال در 3 بعد فرهنگسازی، توانمندسازی و ظرفیتسازی کارآفرینانه استفاده شده است. برای تجزیهوتحلیل متن مصاحبهها و پیشینة پژوهش از روش تحلیل تم و برای تجزیهوتحلیل پرسشنامه از تحلیل عاملی استفاده شده است. با توجه به اینکه رویکرد پژوهش آمیخته است، در هر مرحله از جامعة آماری و روش نمونهگیری متفاوتی نیز استفاده شده است؛ بدین صورت که در مرحلة کیفی جامعة آماری این پژوهش شامل خبرگان، استادان و کلیة افرادی که در حوزة مشاغل خانگی فعالیت عملی یا پژوهشی داشتهاند و در مجموع 12 نفر به روش نمونهگیری زنجیرهای انتخاب شدهاند.
منطق روش نمونهگیری زنجیرهای به این شکل است که در طول مصاحبه، از مشارکتکنندگان خواسته شد تا سایر افراد یا گروههایی را معرفی کنند که فعالانه در مباحث مربوط به پیشرانهای مؤثر در توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی درگیر هستند؛ بدینشکل نمونة افراد گسترش مییابد (جندقی و فلاح، 1389) و تعداد نمونهها تا رسیدن به حدّ اشباع ادامه مییابد.
جامعة آماری این پژوهش در مرحله کمّی نیز شامل کلیة افرادی است که در کسبوکارهای خانگی روستایی با کمتر از 9 نفر نیرو و حداقل 2 سال سابقه فعالیت میکنند؛ در این بین 43 نفر با استفاده از روش نمونهگیری هدفمند انتخاب شدند.
برای بررسی روایی پرسشنامه، پرسشنامه بین 5 خبره که شامل استادان دانشگاه و صاحبنظران حوزة کسبوکارهای خانگی و روستایی توزیع شد و پس از تعدیلات مدنظر آنها روایی پرسشنامه به دست آمد.
در این پژوهش برای محاسبة پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ استفادهشده است. بدینمنظور پرسشنامه بین جامعة آماری منتخب توزیع شد و آلفای کرونباخ مطابق جدول 2 به دست آمده است.
جدول 2: نتایج آلفای کرونباخ
|
|
تعداد |
آلفای کرونباخ |
|
فرهنگسازی کارآفرینانه |
5 |
753. |
|
توانمندسازی کارآفرینانه |
4 |
792. |
|
ظرفیتسازی کارآفرینانه |
7 |
781. |
|
آلفای کرونباخ کل |
16 |
777. |
4- یافتههای پژوهش
با توجه به ماهیت پژوهش حاضر، ویژگیهای جمعیتشناختی افراد نمونه به صورت جدول زیر است.
جدول 3: ویژگیهای جمعیت شناختی افراد نمونه در بخش کمی
|
جنسیت |
مرد |
31 |
|
زن |
12 |
|
|
تحصیلات |
زیر دیپلم |
11 |
|
دیپلم تا کارشناسی |
16 |
|
|
از کارشناسی تا ارشد |
10 |
|
|
ارشد و بالاتر |
6 |
|
|
سابقة فعالیت در بخش مشاغل خانگی |
بین 2 تا 5 سال |
23 |
|
از 5 تا 10 سال |
13 |
|
|
از 10 تا 15 سال |
7 |
در این پژوهش برای تجزیهوتحلیل دادهها در مرحلة اول از تحلیل تم استفاده شده است. تحلیل تم روشی برای تعیین، تحلیل و بیان الگوهای (تمها) موجود درون دادههاست. این روش، دادهها را سازماندهی و در قالب جزئیات توصیف میکند. برون و کلارک[35] (2006) مراحل ششگانهای برای تحلیل تم ارائه کردهاند که به شرح زیر است (ابویی اردکان و همکاران، 1393).
مرحلة اول که هدف آشنایی با دادههاست، محقق با عمق محتوایی دادهها آشنا میشود. در این مرحله محقق بهطور عمیق دادههای حاصل از مصاحبهها، ادبیات و پیشینة تحقیق را بررسی میکند.
در مرحلة دوم کدهای اولیه ایجاد میشود. کدها ویژگی دادههایی را معرفی میکنند که به نظر محقق جالب است. در این پژوهش 86 کد اولیه از دادهها برشمرده شده است. هدف مرحلة سوم جستوجوی کدهای گزینشی است. این مرحله شامل دستهبندی کدهای مختلف در قالب کدهای گزینشی و مرتبکردن تمام خلاصة دادههای کدگذاری است. در این پژوهش برای این منظور 36 کد گزینشی به دست آمده است. در مرحلة چهارم که شکلگیری تمهای فرعی نام دارد، شامل دو مرحله است. مرحلة اول شامل بازبینی در سطح خلاصههای کدگذاری شده است و مرحلة دوم اعتبار تمهای فرعی در رابطه با مجموعه دادهها در نظر گرفته میشود. درکل در این پژوهش 16 تم فرعی به دست آمده است.
مرحلة پنجم به تعریف و نامگذاری تمهای اصلی میپردازد. در این مرحله، تمهای اصلی که برای تحلیل ارائه شده است، تعریف، بازبینی میشود؛ سپس دادههای داخل آنها تحلیل میشود. از راه تعریف و بازبینی کردن، ماهیت آن چیزی که یک تم از آن بحث میکند، مشخص شده و تعیین میشود که هر تم اصلی کدام جنبه از دادهها را در خود دارد. در این مرحله از میان 16 تم فرعی، 3 تم اصلی به دست آمده است.
جدول شمارة 4 حاوی مثالهایی از مفاهیم شناساییشده در متن چند نمونه مصاحبه است. چنین کاری برای هر یک از مصاحبهها به طور مجزا انجام شده است و بر اساس تمهای فرعی بهدستآمده در تحقیق، دستهبندی کلیتری انجام گرفته که به شناسایی تمهای اصلی منجر شده است.
جدول 4: مفاهیم و تمهای شناساییشده در متن یک نمونه مصاحبه
|
کد |
نقلقول مرتبط با مفهوم |
تم فرعی |
تم فرعی |
|
کد 2 |
یکی از موضوعاتی که در کسبوکارهای خانگی باید بدان توجه شود، آموزش تخصصی به افراد است. |
آموزشهای مستمر |
فرهنگسازی کارآفرینانه |
|
کد 5 |
با توجه به تجربة افراد اعتماد به موضوع مشاغل خانگی بسیار ضعیف است که باید به آن توجه ویژهای شود. |
اعتماد اجتماعی |
|
|
کد 15 |
ضعف اصلی مشاغل خانگی نداشتن ارتباط مستمر با مشتری است. |
ارتباط با مشتری |
توانمندسازی کارآفرینانه |
|
کد 22 |
افراد باید از مهارت فراوانی در ادارة کسبوکارهای بسیار کوچک برخوردار باشند. |
مهارت و دانش |
|
|
کد 32 |
دانش تخصصی در مشاغل روستایی بیشتر موروثی است تا علمی. |
||
|
کد 48 |
کسبوکارهای خرد بدون حمایت دولتی نمیتوانند به کار خود ادامه دهند. |
حمایتهای دولتی |
ظرفیتسازی کارآفرینانه |
|
کد 65 |
معافیتهای مالیاتی و بیمهای ابزار مناسبی برای تقویت بنگاههای با نیروی کمتر از 10 نفر است. |
||
|
کد 79 |
مشکل اصلی مشاغل روستایی نبود کانالهای توزیع است. |
تقویت کانالهای عرضه |
جدول شمارة 5 نیز حاوی نمونههایی از مفاهیم شناساییشده در متن پیشینه تحقیق است که در قالب تمهای فرعی دستهبندیشده است.
جدول 5: مفاهیم و تمهای شناساییشده در پیشینه تحقیق
|
کد |
تمهای شناساییشده در پیشینه تحقیق |
تم فرعی |
تم فرعی |
|
کد 4 |
نوآوری و خلاقیت |
تقویت ویژگیهای شخصیتی
|
فرهنگسازی کارآفرینانه |
|
کد 10 |
ریسکپذیری |
||
|
کد 19 |
گرایش به کارآفرینی |
||
|
کد 25 |
مهارت |
||
|
کد 33 |
ارتباطات خانوادگی |
تقویت کار تیمی
|
|
|
کد 43 |
توجه به کار تیمی |
||
|
کد 51 |
آموزش مهارتهای مدیریت کار تیمی |
||
|
کد 54 |
توانمندی اجتماعی |
مشارکت اجتماعی |
توانمندسازی کارآفرینانه |
|
|
سازگاری پویا |
||
|
کد 58 |
فعالیتهای بازاریابی |
استفاده از استراتژیهای بازاریابی |
|
|
کد 62 |
بـازاریـابی |
||
|
کد 72 |
ارائة وامهای کمبهره بانکی |
حمایتهای دولتی |
ظرفیتسازی کارآفرینانه |
|
|
تسهیل ارائة وامهای بانکی |
||
|
کد 76 |
ارائة مشوقهای دولتی به روستاییان |
||
|
کد 80 |
اصلاح قوانین مالیاتی روستایی |
بیمه و قوانین مالیاتی |
|
|
کد 83 |
ارائة تخفیفات مالیاتی |
مرحلة ششم شامل گزارش میشود. این مرحله زمانی شروع میشود که محقق مجموعهای از تمهای اصلی کاملاً انتزاعی و منطبق با ساختارهای زمینهای تحقیق را در اختیار داشته باشد. این مرحله شامل تحلیل پایانی و نگارش گزارش است.
در جدول 6 گزارش نهایی حاصل از تحلیل تم ارائه شده است.
جدول 6: تمهای فرعی و تمهای اصلی
|
|
||
|
تمهای اصلی |
تمهای فرعی |
|
|
پیشرانهای مؤثر در توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) در بخش مشاغل خانگی روستایی
|
فرهنگسازی کارآفرینانه |
تقویت ویژگیهای شخصیتی |
|
سازگاری پویا |
||
|
آموزشهای مستمر |
||
|
اعتماد اجتماعی |
||
|
تقویت کار تیمی |
||
|
توانمندسازی کارآفرینانه |
مشارکت اجتماعی |
|
|
استفاده از استراتژیهای بازاریابی |
||
|
ارتباط با مشتری |
||
|
مهارت و دانش |
||
|
ظرفیتسازی کارآفرینانه |
بهبود و تقویت زیرساختهای روستایی |
|
|
عضویت در نهادهای محلی |
||
|
تقویت کانالهای عرضه |
||
|
بهبود فضای کسبوکار روستایی |
||
|
حمایتهای دولتی |
||
|
استفاده از تکنولوژیهای نوین |
||
|
بهبود و اصلاح قوانین مالیاتی |
||
4-1-تحلیل عاملی
در این پژوهش و در مرحلة کمّی برای تجزیه و تحلیل پرسشنامهها برای تأیید چارچوب تبیینشده از راه تحلیل تم، از تحلیل عاملی استفاده شده است. در تحلیل عاملی کفایت نمونه بسیار مهم است. کفایت نمونه در تحلیل عاملی با استفاده از آزمون KMO انجام میگیرد. در واقع در تحلیل عاملی، شاخص KMOﻣـﺸﺨﺺ میکند ﺁﻳـﺎ ﺗﺤﻠﻴــﻞ ﻋــﺎﻣﻠﻲ بر رویدادههای جمعآوریشده اجراشدنی است یا خیر. کایزر (١٩٧٧) ﺣـﺪﺍﻗﻞ KMO ﺭﺍ ۰٫۶۰ ﺗﻌﻴﻴﻦ میکند؛ به طوری که ﺍﺟـﺮﺍﻱ ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻋـﺎﻣﻠﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﺻﻮﺭﺗﻲ ﺑﺪﻭﻥ ﻣﺎﻧﻊ میداند ﻛﻪ KMO بزرگتر یا مساوی ۰٫۶۰ ﺑﺎﺷﺪ.
مطابق جدول 7 مقدار KMO در این پژوهش 663/. به دست آمده است که نشان از کفایت نمونهها دارد.
ﻳﻜﻲ دیگر ﺍﺯ ﻣﻔﺮﻭﺿﻪﻫﺎﻱ ﺍﺳﺎﺳﻲ ﺩﺭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺍﻳﻦ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ ﻭﺟـﻮﺩ ﺩﺍﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ. ﺍﮔـﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮﻫـﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺍﺯ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ، بهکارگیری ﻣﺪﻝ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﻣﻨﺎﺳـﺐ ﻧﻴــﺴﺖ. این کار با ﺁﺯﻣﻮﻥ ﻛﺮﻭﻳﺖ ﺑﺎﺭﺗلت انجام میگیرد.
جدول 7: آزمون بارلت و اندازهگیری کفایت نمونه (KMO)
|
آزمون اندازهگیری کفایت نمونه (KMO) |
.668 |
|
|
آزمون بارلت |
کای اسیوئر |
1047.92 |
|
درجة آزادی |
120 |
|
|
معنیداری |
.000 |
|
مطابق جدول 7، مقدار معنیداری آزمون ﻛﺮﻭﻳﺖ ﺑﺎﺭﺗلت کوچکتر از پنجصدم است که نشاندهندة وجود همبستگی بین متغیرهاست؛ بنابراین با توجه به برقراری هر دو شرط تحلیل عاملی، به کارگیری ﻣﺪﻝ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻋﺎﻣﻠﻲ بر رویدادهها اجراشدنی و ﻣﻨﺎﺳـﺐ است.
در تحلیل عاملی محاسبه و بررسی ضریب تعیین بسیار مهم است که این موضوع در جدول 8 نشان داده شده است. اگر مقدار ضریب تعیین متغیری بیش از پنجصدم باشد، آن شاخص در مدل باقی میماند، در غیر صورت از مدل حذف میشود.
جدول 8: ضریب تعیین مؤلفههای تحقیق
|
|
اولیه |
استخراجشده |
|
تقویت ویژگیهای شخصیتی |
1.000 |
.811 |
|
سازگاری پویا |
1.000 |
.707 |
|
استفاده از تکنولوژیهای نوین |
1.000 |
.545 |
|
اعتماد اجتماعی |
1.000 |
.587 |
|
حمایتهای دولتی |
1.000 |
.854 |
|
آموزشهای مستمر |
1.000 |
.698 |
|
استفاده از استراتژیهای بازاریابی |
1.000 |
.700 |
|
تقویت کار تیمی |
1.000 |
.593 |
|
عضویت در نهادهای محلی |
1.000 |
.712 |
|
تقویت زیرساختهای روستایی |
1.000 |
.893 |
|
مهارت و دانش |
1.000 |
.791 |
|
تقویت کانالهای عرضه |
1.000 |
.793 |
|
بهبود فضای کسبوکار روستایی |
1.000 |
.501 |
|
ارتباط با مشتری |
1.000 |
.778 |
|
مشارکت اجتماعی |
1.000 |
.826 |
|
بهبود و اصلاح قوانین مالیاتی |
1.000 |
.625 |
با توجه به اینکه ضریب تعیین همة شاخصها در جدول 8، بیش از پنجصدم است؛ بنابراین همة شاخصهای تحقیق در مدل باقی میمانند.
در تحلیل عاملی از مجموع چرخشیِ مربعات بارگذاریشده برای محاسبة واریانسِ توزیعی استفاده میشود.
جدول 9: واریانس کل توزیعی
|
ابعاد |
مقادیر ویژه اولیه |
مجموع چرخشی از مربعات بارگذاریشده |
||||
|
کل |
درصد واریانس |
درصد تجمعی |
کل |
درصد واریانس |
درصد تجمعی |
|
|
1 |
5.40 |
33.77 |
33.77 |
4.06 |
25.38 |
25.38 |
|
2 |
3.74 |
23.42 |
57.20 |
3.84 |
24.00 |
49.39 |
|
3 |
2.17 |
13.57 |
70.77 |
3.42 |
21.38 |
70.77 |
|
4 |
1.16 |
7.28 |
78.06 |
|
|
|
|
5 |
.91 |
5.72 |
83.78 |
|
|
|
|
6 |
.64 |
4.02 |
87.81 |
|
|
|
|
7 |
.52 |
3.28 |
91.10 |
|
|
|
|
8 |
.43 |
2.70 |
93.80 |
|
|
|
|
9 |
.34 |
2.12 |
95.92 |
|
|
|
|
10 |
.26 |
1.64 |
97.56 |
|
|
|
|
11 |
.20 |
1.29 |
98.86 |
|
|
|
|
12 |
.09 |
.606 |
99.46 |
|
|
|
|
13 |
.04 |
.28 |
99.75 |
|
|
|
|
14 |
.02 |
.16 |
99.91 |
|
|
|
|
15 |
.00 |
.05 |
99.97 |
|
|
|
|
16 |
.00 |
.02 |
100.00 |
|
|
|
حداقل مقدار قابل قبول برای واریانس توزیعی 60 درصد است. در این پژوهش مطابق جدول 9 مقدار واریانس توزیعی 77/70 است که به معنی قابلقبولبودن مقدار واریانس توزیعی متغیرهاست.
در این پژوهش برای تأیید دستهبندی متغیرها از ماتریس ابعادچرخشی استفاده شده است.
جدول 10: ماتریس ابعادچرخشی
|
|
فرهنگسازی |
توانمندسازی |
ظرفیتسازی |
|
تقویت ویژگیهای شخصیتی |
.747 |
.438 |
.247 |
|
سازگاری پویا |
.689 |
.406 |
.259 |
|
استفاده از تکنولوژیهای نوین |
.196 |
-.265 |
-.589 |
|
اعتماد اجتماعی |
-.759 |
-.092 |
-.042 |
|
حمایتهای دولتی |
.173 |
-.246 |
.874 |
|
آموزشهای مستمر |
-.822 |
-.043 |
-.141 |
|
استفاده از استراتژیهای بازاریابی |
.323 |
-.603 |
-.282 |
|
تقویت کار تیمی |
-.730 |
-.243 |
-.047 |
|
عضویت در نهادهای محلی |
-.378 |
.108 |
.468 |
|
تقویت زیرساختهای روستایی |
.197 |
-.278 |
.881 |
|
مهارت و دانش |
.357 |
.810 |
-.090 |
|
تقویت کانالهای عرضه |
.488 |
.138 |
.732 |
|
بهبود فضای کسبوکار روستایی |
.230 |
.057 |
.657 |
|
ارتباط با مشتری |
.211 |
.856 |
-.019 |
|
مشارکت اجتماعی |
.004 |
.878 |
-.235 |
|
بهبود و اصلاح قوانین مالیاتی |
-.331 |
.033 |
-.717 |
برای تفسیر جدول 10 باید به این نکته توجه کنیم که مقدار قدر مطلق بالای 5/. را میتوان در یک طبقه دستهبندی کرد (مؤمنی، 1393). با توجه به نتایج جدول بالا دستهبندی انجامشده در این پژوهش بر مبنای مدل ساختهشده از تحلیل تم تأیید میشود.
5- بحث و نتیجهگیری
نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد برای توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) در بخش مشاغل روستایی عوامل بسیار زیادی دخالت دارند که با توجه به اهمیت آنها باید راهکارهای مناسبی ایجاد شود.
بدین منظور در این تحقیق عوامل مؤثر در توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) به سه بخش ظرفیتسازی کارآفرینانه، توانمندسازی کارآفرینانه و فرهنگسازی کارآفرینانه دستهبندی شدهاند. مقولة فرهنگسازی کارآفرینانه یکی از عوامل مؤثر در توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) است. با ایجاد فرهنگ کارآفرینانه باورها و نگرشهای افراد دربارة مشاغل روستایی بهویژه در کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) بهبود یافته است و گرایش افراد به فعالیت در این زمینه بیشتر خواهد شد.
مطابق نتایج تحقیق برای ایجاد فرهنگ کارآفرینانه باید به عواملی مانند مرکز کنترل درونی، تجربه، نوآوری، خلاقیت و میل بالا به موفقیت تأکید کرد؛ عواملی که با نظرات بیانشدة بسیاری از محققان در پیشینة تحقیق سازگار است (ایزدی و همکاران، 1395؛ برادران نصیری، 2011؛ محمدیان و همکاران، 1395؛ رودگرنژاد و همکاران،2011؛ سعدی و حیدری، 1392 و طوسی و همکاران،1390).
به دلیل پویایی فضای کاری کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی اهمیت خلاقیت و نوآوری بیش از پیش باید در نظر و اولویت قرار گرفته شود؛ زیرا راز بقای این نوع کسبوکارها در رقابت با شرکت و بنگاههای بزرگ، تولید و ارائة محصولات و خدمات متنوع، رقابتی و خلاقانه است. همچنین تأکید بر ریسکپذیری و انعطافپذیری در موفقیت کسبوکارهای بسیار کوچک بسیار مهم است.
اعتماد اجتماعی، تعهد مدیریتی (بستام و همکاران، 1394؛ حیدری و ساربان، 1394 و قدیری و همکاران، 1395) نیز در ایجاد فرهنگ کارآفرینانه و در ادامه توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی نقش مؤثری دارند.
یکی دیگر از عوامل برای بهبود و توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل روستایی، بهبود ارتباطات خانوادگی و تقویت کار گروهی است. تقویت کار گروهی باعث نوعی همافزایی در کسبوکار میشود و میتواند نواقص درون فردی و بین فردی را کاهش دهد.
علاوه بر موارد گفتهشده، سازگاری پویا، فرهنگ بازارمحور (دمیل و لکوک، 2010 و ماسون و همکاران، 2011) و آموزشهای مستمر (سعدی و همکاران، 1393؛ کریمی و همکاران، 1393؛ محمدیان و همکاران، 1395؛ پفاژ و همکاران، 1393؛ پیشگاهیفرد و همکاران، 1388) نیز در ایجاد و توسعة فرهنگ کارآفرینانه بسیار نقشآفرین هستند.
افراد شاغل در بخش کسبوکارهای بسیار کوچک در حوزة مشاغل روستایی به آموزش مستمر بهخصوص آموزشهای حرفه نیاز دارند و لازم است دستاندرکاران توجه ویژهای به این موضوع داشته باشند. در ضمن، این آموزشها باید در حوزههای مختلف مانند آموزش کار گروهی و مهارت کار با دیگران با نهایت دقت و به کمک افراد مجرّب انجام گیرد.
«ظرفیتسازی کارآفرینانه»یکی دیگر از عوامل توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی است.
هدف ظرفیتسازی کارآفرینانه بهبود مسائل زمینهای و محیطی است که کارفرمایان کسبوکارهای بسیار کوچک کنترل حداکثری روی آن ندارند. ظرفیتسازی کارآفرینانه باعث میشود تا مسائل زیربنایی و زیرساختی کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل روستایی بهبود یابد.
برای ایجاد ظرفیتسازی کارآفرینانه باید به بهبود و تقویت زیرساختهای روستایی (منصوری و همکاران، 1396) توجه ویژهای شود. در این بین، عضویت در نهادهای محلی، شرکت در نمایشگاهها و توانمندسازی نهادهای روستایی (نیکولسن، 2010؛ پیشگاهیفرد و همکاران، 1388؛ حیدری ساربان، 1394 و فونگتونگ و سوریا، 2013)، تقویت کانالهای عرضه (دسترسی به اطلاعات بازار) (دفت و آلبرز، 2013؛ بستام و همکاران، 1394 و فونگتونگ و سوریا، 2013) نیز باید در مرکز توجه و تأکید قرار گیرند.
دولت و سایر دستگاههای متولّی نیز میتوانند با ایجاد و تقویت نمایشگاههای محلی و منطقهای که موجب برقراری ارتباط مستقیم بین تولیدکننده و مشتری میشود، گام بسیار مهمی را در بهبود وضعیت جاری مشاغل روستایی بردارد و موجب پویایی فضای کسبوکار در روستاها شود.
بهبود فضای کسبوکار روستایی با کاهش قوانین و مقررات دستوپاگیر و رقابتپذیری (کاسادیسوس- ماسانل و ریچارت ،2010 و ایزدی و همکاران، 1395) و همچنین بهبود و اصلاح قوانین مالیاتی و بیمه (مقیمی و همکاران، 1389؛ هیسریچ و درنووسک، 2002؛ فرای، 1993؛ نیکولاس،2010؛ رودگرنژاد و همکاران، 2011؛ حسینزاده و همکاران، 1390 و میدری و همکاران، 1392) نیز در ایجاد ظرفیتسازی کارآفرینانهو درنتیجه بهبود کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی نقش مؤثری دارند.
یکی از مشکلات گریبانگیر روستاها بهکار نگرفتن فناوریهای جدید در تولید و ارائة خدمات است. آموزش روستاییان و سپردن تسهیلات کمبهره و ترغیب و تشویق آنان به استفاده از فناوریهای جدید باعث کاهش هزینهها و افزایش تولید میشود.
یکی دیگر از مسائل و مشکلات پیش روی کسبوکارهای بسیار کوچک در حوزة مشاغل روستایی، بیتوجهی به «توانمندسازی کارآفرینانه» است. توانمندسازی کارآفرینانه به بهبود قابلیتهای کارآفرینان و کارفرمایان روستایی میانجامد.
برای توانمندسازی کارآفرینانه باید به مشارکت اجتماعی که شامل انسجام اجتماعی، بینش مشتـرک خانوادگی، مبادلة اطلاعات (حیدری ساربان، 1394؛ قدیری و همکاران، 1395؛ ایزدی و همکاران، 1395 و احمدپورداریانی و همکاران، 1388) توجه کرد.
کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی از طریق استفاده از راهبردهای بازاریابی مناسب و توجه به مقولة تمایز و رهبری هزینه در تولید، مزیت رقابتی روزافزونی را در تولید وارئه خدمات کسب کنند.
با توجه به شرایط خاص محیط روستایی، توجه به تقویت کانالهای ارتباطی و بر اثر آن بهبود ارتباط با مشتری نیز بسیار مهم است. در این بین تأکید بر استفاده از شبکههای اجتماعی و رسانههای اجتماعی برای بازاریابی و ارتباط دوسویه با مشتری بسیار کارگشاست.
توجه به مهارت و دانشافزایی و همچنین برنامهریزی، تدوین طرح کسبوکار، توانمندی اجتماعی (پفاژ و همکاران، 1393؛ ایزدی و همکاران، 1395؛ کریمی و همکاران، 1393؛ خراسانی و همکاران، 1393؛ طوسی و همکاران، 1393؛ دادورخانی، 1997؛ هیسریچ و درنووسک، 2002؛ رای، 1993؛ سعدی و همکاران، 1393 و سعدی و حیدری، 1392) نیز باعث توانمندسازی کارآفرینانه و درنتیجه بهبود کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل روستایی میشوند.
با توجه به اینکه هدف اصلی این پژوهش، شناسایی پیشرانهای مؤثر در توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) در بخش مشاغل خانگی روستایی است، این پیشرانها با عنوان فرهنگسازی کارآفرینانه، ظرفیتسازی کارآفرینانه و توانمندسازی کارآفرینانه تبیین شدهاند. شایان ذکر است در این پژوهش تلاش شده است هریک از شاخصها به طور دقیق از راه مصاحبة اکتشافی با خبرگان و دستاندرکاران حوزة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) و بررسی پیشیة تحقیق، تبیین شود. گفتنی است توجه به این ابعاد و شاخصها میتواند موجب بهبود وضعیت کارآفرینان و کارفرمایان روستایی و توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) در بخش مشاغل خانگی روستایی شود.
5-1-پیشنهادهای کاربردی
در ادامه و با توجه به نتایج حاصل از پژوهش، پیشنهادهای کاربردی برای توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک در بخش مشاغل خانگی روستایی ارائه میشود.
الف) پیشنهادهایی برای فرهنگسازی کارآفرینانه
برای ایجاد و بهبود فرهنگسازی کارآفرینانه در کسبوکارهای بسیار کوچک و در بخش مشاغل خانگی روستایی باید موارد زیر را کارآفرینان، دستاندرکاران و مسئولان در نظر و در اولویت قرار دهند:
ب) پیشنهادهایی برای ظرفیتسازی کارآفرینانه
با توجه به اهمیت ظرفیتسازی کارآفرینانه در حوزة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) توجه به مسائل زیر بسیار مهم است:
ج) پیشنهادهایی برای توانمندسازی کارآفرینانه
توانمندسازی کارآفرینانه نقش بسیار مهمی در کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) دارد. برای توانمندسازی کارآفرینانه باید اقدامات زیر انجام گیرد.
5-2-پیشنهادهایی برای تحقیقات بعدی
با توجه به اهمیت حضور زنان روستایی در خانواده و فضای اجتماعی جامعه، پیشنهاد میشود نقش زنان کارآفرین به طور مستقل بررسی و تجزیهوتحلیل شود و به طور موردی جایگاه آنها با عنوان عنصر کلیدی در کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) خانگی تبیین شود. همچنین پیشنهاد میشود هریک از شاخصها و مؤلفههای بهدستآمده در این مقاله با فضای کسبوکار روستایی عمیقاً بررسی شود و شاخصهای آن بهبود و توسعه یابد.
با توجه به اهمیت موضوعاتی چون بررسی، تدوین و انتخاب راهبردهای مناسب، برقرار ارتباط با مشتری، ارائة طرح کسبوکار، بازاریابی، مشارکت اجتماعی و غیره در بهبود و توسعة کسبوکارهای بسیار کوچک (میکرو) در بخش مشاغل خانگی روستایی، پیشنهاد میشود روشهایی برای آموزش نظاممند مؤلفههای فوق و سایر متغیرهای جمعآوری و تحلیلشدة این پژوهش تبیین شود.
[1] Preuss & Perschke
[2] Mattare & Monahan
[3] Parry
[4] Dyt & Halabi
[5] Dewaelheyns & Van Hulle
[6] Rhodes
[7] Clark & Douglas
[8] Newbery & Bosworth
[9] Campin et al
[10] Dębski
[11] Sayers
[12] Agyapong
[13] Muske et al
[14] Banki et al
[15] Australian Bureau of Statistics 2007a
[16] Bureau of Labor Statistics us
[17] Crosby et al
[18] suriya & Gruen
[19] Mason et al
[20] Edwards et al
[21] Alom et al
[22] Donga et al
[23] Ndege et al
[24] Strydom
[25] Sorensen & Chang
[26] Fongthong & Suriya
[27] Hisrich & Drnovsek
[28] Nicholson
[29] Spanjol et al
[30] Richardson
[31] Carter et al
[32] Di Domenico et al
[33] Daft & Albers
[34] Casadesus-Masanell & Ricart
[35] Braun & Clarke
منابع
.www.jamejamonline.ir/newstext.aspx
69. Zott, C., Amit, R., & Massa, L. (2011). The business model: recent developments and future research. Journal of management, 37(4), 1019-1042.
)