Survey the forming circumstance of competitive intelligence based on knowledge dynamic capabilities (Case Study: Small- and Medium-Sized Enterprises of LORESTAN)

امروزه داشتن توان رقابتی، اساس بقای سازمان­هاست. سازمان­های جهان معاصر، با تلاطم­های محیطی بسیاری روبه‌رو هستند،   به‌گونه­ای که سطوح بالای این تغییرات می­تواند عملیات شرکت را مختل سازد. براین­اساس، سازمان­ها برای ارائه ارزش بالاتر و تأمین رضایت مشتریان در هر زمینه­ای، به اطلاعات بی­شماری از رقبا نیازمند هستند. درواقع، اطلاعات، یکی از اقلام مهم دارایی­های راهبردی و ابزار بازاریابی به­شمارمی­روند. بنابراین در این شرایط، هوش رقابتی به شرکت­ها کمک می­کند تا تصمیمات آگاهانه­ای را دربارۀ همه امور خود، از قبیل بازاریابی، تحقیق و توسعه،سرمایه­گذاری و راهبردهای کسب­وکار اتخاذ کنند. ردیابی، درک و واکنش به رقبا، یک جنبۀ ویژه از فعالیت­های بازاریابی مطرح می­گردد و لازم است شرکت­ها برنامه­ای اثربخش با نام هوشمندی رقابتی^[1] را به­اجرا درآورند. این در حالی­ است که ابزار دستیابی و عنصر اساسی در شکل­گیری هوشمندی رقابتی در سازمان، قابلیت­های پویا^[2] است. قابلیت­های پویا، به مفهوم توانایی سازمان در ترکیب، ساخت و پیکربندی مجدد شایستگی­های داخلی و خارجی برای مهار محیط­های در حال تغییر است تا بر این­ اساس در محیط­های در حال تغییر، بتوان به عملکرد و هوشمندی دست یافت (تیس، 2007)، درحالی­که قابلیت­های عملیاتی، سازمان را قادر می­سازد تا وضع موجود را حفظ نموده و امورات روزمره خود را بگذرانند، قابلیت‌های پویا با امکان ایجاد، توسعه و اصلاح پایه منابع، به حفظ تناسب تکاملی یک شرکت کمک می­کند و همین امر به موفقیت­های رقابتی بلندمدت منجر می­گردد (ژو و انلانر^[3]، 2009). در این پژوهش سعی شده است تا قابلیت­های پویای مبتنی بر دانش را که از طریق کسب دانش بیرونی و به­اشتراک­گذاری دانش درونی شکل می­گیرد، بررسی شود. قابلیت­های پویا، یک شرکت را دائماً در تجدید قابلیت­های عملیاتی توانمند ساخته و دستیابی به هوشمندی و برتری بلندمدت را فراهم می­کند (پروتوجرو، 2011، ص4). هوشمندی رقابتی کلّ شناختی است که یک شرکت از محیطی که در آن رقابت می­کند، دارد و حاصل تجزیه و تحلیل اطلاعات بسیاری است که روزانه یک شرکت را بمباران می­کنند. در پرتو این دانش است که تصویر کاملی از وضعیت کنونی و آینده محیط رقابت، پیش روی مدیران قرار می­گیرد تا بتوانند بر این اساس تصمیمات بهتری بگیرند. نظر به اهمیت و ضرورت هوشمندی رقابتی برای سازمان­های معاصر و همچنین نقش پویایی­های رقابتی دانش­محور در شکل­گیری این هوشمندی، در این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر شکل­گیری هوشمندی رقابتی بر اساس رویکرد قابلیت­های پویای مبتنی بر دانش پرداخته شده است.

مبانی نظری و پیشینۀ پژوهش

هوشمندی رقابتی

توسعۀ فناوری و رشد تجارت جهانی، امروزه بدین معنی است که محیط تجارتی، نوبه­نو در حال تغییر است. مدیران بیش از این نمی­توانند برای تصمیم­گیری­های راهبردی به اشراق و شهود تکیه کنند. در بیشتر کارها نتیجه تصمیم نادرست، غیر قابل چشم­پوشی است. شرکت­ها برای ارائه ارزشی بالاتر و تأمین رضایت مشتریان در هر زمینه­ای، به اطلاعات نیازمندند. آنها باید اطلاعات بسیار زیادتری از شرکت‌های رقیب به دست آورند. بنابراین ردیابی، درک و واکنش به رقبا، یک جنبه ویژه از فعالیت بازاریابی مطرح بوده است و لازم است شرکت­ها یک برنامه اثربخش با نام هوشمندی رقابتی را به­اجرا درآورند (رضائیان و لشکربلوکی، 1389). هوشمندی رقابتی عبارت است از نظارت هدفمند بر محیط رقابتی سازمان­ها با هدف گرفتن تصمیمات راهبردی در ارتباط با وضعیت رقابتی (مشبکی و زنگویی نژاد، 1387). هوشمندی رقابتی، یک ابزار مدیریت راهبردی و یکی از سریع‌ترین زمینه­های رشد کسب و کار دنیا، به شمار می­رود. همچنین هوشمندی رقابتی، یکی از تکنیک­های مهم در ایجاد مزیت رقابتی است. هوشمندی رقابتی عبارت از هنر یافتن، جمع­آوری و ذخیره­سازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده  پرسنل تمام سطوح سازمان است تا ضمن شکل­دادن به آیندۀ سازمان، از موقعیت موجود در قبال تهدیدات رقابتی حمایت کنند. لئونارد فالد (1995)^[4] معتقد است هوشمندی رقابتی، عبارت از سیگنال­های هشداردهنده در مورد فرصت­ها و تهدیدات است. در واقع، هوشمندی رقابتی، فراهم­کننده اطلاعات تحلیل­شده­ای است که یک سازمان برای تصمیمات حیاتی خود نیازمند آن است. انجمن حرفه­ای هوش رقابتی^[5]، هوشمندی رقابتی را فرایند نمایش محیط رقابتی می­داند و معتقد است که هوشمندی رقابتی تمام مدیران ارشد را به تصمیمات آگاهانه در زمینه تحقیق و توسعه و بازاریابی، تاکتیک­های سرمایه­گذاری و استراتژی­های بلندمدت توانا می­سازد. هوش رقابتی مؤثر، یک فرایند پیوسته است که شامل جمع‌آوری قانونی و اخلاقی اطلاعات و انتقال کنترل­شده هوش عملیاتی به تصمیم‌گیرندگان است (اسچیک، 2000،ص 68).

پترسون هوشمندی رقابتی را پیشنهادهایی انجام­شدنی و اجرایی معرفی می­کند که از فرایندی سیستماتیک شامل برنامه­ریزی، جمع‌آوری، تجزیه و تحلیل و انتقال اطلاعات در محیط خارجی سازمان نشأت گرفته است و می­تواند بر توان رقابتی یک سازمان یا یک کشور تأثیرگذار باشد. در عمل می­توان گفت سازمان­هایی که به دنبال مزیت رقابتی هستند، کاربران اصلی و واقعی هوشمندی لقب می­گیرند. هوشمندی رقابتی، خروجی نهایی اطلاعات تجاری فیلترشده و تحلیل­شده است. هوشمندی در داده­های گذشته و حال نهفته بوده است تا آینده را پیش­بینی کند و رهبران و مدیران را در اتخاذ تصمیمات یاری  رساند (حیدری و سعیدی، 1390،ص 86). راچ و سانتی(2009) براساس دیدگاه­های دسچامبز و نایاک(1995)، سه طبقه از هوشمندی رقابتی را به صورت زیر نشان داده است:

1- هوشمندی بازار: این نوع هوشمندی وظیفه تهیه و عرضه روندهای حال و آینده، نیازها و اولویت­های مشتریان به بازارهای جدید و ایجاد فرصت­های بخش­بندی و تغییرات اساسی و اصلی در بازاریابی و توزیع رقبا را عهده­دار است.

2- هوشمندی مرتبط با رقبا: این نوع هوشمندی با بررسی مستمر و نظام­مند تغییرات در ساختار رقبا، محصولات جایگزین جدید و واردشوندگان جدید به صنعت، وظیفه ارزیابی تکامل استراتژی رقابتی رقبا را به عهده دارد.

3- هوشمندی تکنولوژیکی: تجزیه و تحلیل هزینه- فایده تکنولوژی­های جدید و فعلی و نیز پیش­بینی تکنولوژی­هایی که در آینده از بین می­روند و تکنولوژی­هایی که در آینده مسلط می­شوند، بر عهده این نوع هوشمندی است. به عبارت دیگر، فایده  فناوری­های جدید و نیز پیش­بینی فناوری هایی که در آینده به وجود می­آیند یا ازبین­ می­روند، بر عهده  این نوع هوشمندی است.

قابلیت­های پویا

قابلیت­های پویا،^[6] توانایی سازمان در یکپارچه­سازی، ساختن و صورت‌بندی مجدد قابلیت­های درونی و بیرونی، برای رویارویی با تغییرات سریع محیط را شامل می­شود. وانگ و احمد^[7](2005) قابلیت­های پویا را جهت­گیری رفتاری پایدار سازمان در یکپارچه­سازی، صورت‌بندی مجدد، تجدید و بازسازی منابع و قابلیت­های خود و از همه مهم­تر بهبود و نوسازی قابلیت­های مرکزی در پاسخ به محیط متغیّر برای رسیدن به برتری رقابتی پایدار تعریف کرده­اند. قابلیت­های پویا، سازمان­ها را به ادغام، ساخت و پیکربندی مجدد منابع و شایستگی­هایشان توانا ساخته است؛ بنابراین عملکرد سازمان را در رویارویی با تغییرات محیط و کسب­وکار حفظ می­کند (تیس،2007). درحالی­که قابلیت­های عملیاتی^[8] شرکت را به انجام فعالیت­های روزمره توانا می­سازد، قابلیت­های پویا برای انطباق با تغییرات سریع محیطی به­کار گرفته می­شوند. سازمانی که دارای قابلیت­های عادی اما فاقد قابلیت­های پویاست، از طریق تولید و فروش محصولات یکسان، در مقیاس برابر و فروش این محصولات به مشتریان قبلی، امور خود را پیش می­برند (وینتر،2003،ص993). در مقابل، قابلیت­های پویا، سازمان را دائماً در تجدید قابلیت­های عملیاتی توانمند ساخته و دستیابی به هوشمندی و برتری بلندمدت را فراهم می­سازد (پروتوجرو، 4،2011). رویکرد قابلیت­های پویا با بیان این موضوع که ایجاد و تجدید منابع تقلیدناپذیر در محیط متغیّر کنونی تا چه میزان ارزشمند است و بازسازی آنها تا چه حد دشوار است، مبحث مربوط به دیدگاه منبع­محور را بسط می‌دهد(امبروسینی و بومن، 2009، ص29).این رویکرد بیانگر آن است که چگونه مدیریت یک کسب و کار، سازوکارها و فرایندهایی را ایجاد کند که بین تغییرات و محیط آشفتۀ بیرونی و بازارهای رقابتی پیش روی شرکت در حوزۀ محصولات تعادل وجود داشته باشد. در حقیقت، رویکرد قابلیت­های پویا الگوهایی از فعالیت­های عمومی را نمایش می­دهد که سازمان به واسطه آنها می­تواند منابع خود را دائماً تولید کرده ارزیابی کند و اثربخشی خود را در رویارویی با مقتضیات بازار افزایش دهد و بهبود بخشد. قابلیت­های پویا، همچنین میان وضعیت فعلی و وضعیت آینده توازون برقرار می­کند که این فرایند شامل مدیریت خلق محصولات جدید، مدیریت عملیات تولیدات فعلی، تقویت و بهبود صلاحیت­های فعلی و حذف نارسایی­های قدیمی است. پروتوجرو و همکاران(2011) سه بعد از قابلیت­های پویا را شناسایی کرده­اند. این ابعاد عبارت‌اند از:

- قابلیت هماهنگی/ادغام­کننده^[9]

- قابلیت یادگیری^[10]

- قابلیت پاسخ رقابتی استراتژیک^[11]

قابلیت هماهنگی، به توصیف توانایی یک شرکت در ارزیابی ارزش دارایی­های موجود و ادغام این منابع برای شکل­گیری شایستگی و توانایی­های نو می­پردازد (اینسیتیم، 1994،ص557). به­عبارت دیگر، اجرای این ترکیبات جدید، درگرو هماهنگی مؤثر میان انواع وظایف و منابع مختلف و همچنین هماهنگ­سازی دیگر فعالیت­های مرتبط است. درواقع فرایندهای هماهنگی از طریق ارتباط، برنامه­ریزی و وظایف کاری و دیگر فعالیت­های مرتبط، با رویه­های واحد پیوند می­یابند. تیس و همکاران نشان می­دهند که فقدان کارایی در هماهنگی و ترکیب وظایف و منابع متفاوت باعث می­گردد که تغییرات تکنولوژیکی هرچند اندک نیز بتوانند بر موقعیت کنونی رقابتی شرکت در بازار تأثیرات قابل ملاحظه­ای اعمال کنند. امروزه سازمان­ها برای بقای خود و همسویی با تغییرات محیط پیرامون به ویژه با توجه به مسائل جهانی­شدن ناچارند یا ساختار را تغییر دهند یا خود را به ابزارهایی مجهز کنند تا توان مقابله با تغییرات جهانی را کسب کنند. یکی از مهم­ترین این ابزارها، یادگیری است. یادگیری را می­توان یکی از ابزارهای اصلی در بازسازی و تجدید استراتژیک دانست. البته بازسازی مستلزم آن است که سازمان روش­های جدید را بررسی کند و فراگیرد و در همان زمان، آنچه را که قبلاً آموخته است، بهره­برداری کند (مارچ،1991،ص76). قابلیت یادگیری سازمان را قادر می­سازد که فرصت­های تولید محصول جدید را شناسایی کند.

قابلیت پاسخ رقابتی استراتژیک ایجاد تغییرات محیطی و پاسخ به تغییرات بیرونی را دربردارد. این قابلیت را می­توان توانایی یک شرکت در بررسی محیط، شناسایی فرصت­­های جدید، ارزیابی موقعیت رقابتی خود و پاسخ به حرکت­های رقابتی استراتژیک درنظر گرفت. بنابراین در محیط­های مدام در حال تغییر، ارزش این بعد از قابلیت­ها نمایان می­گردد و لزوم تغییرات داخلی و خارجی احساس می­شود(تیس و همکاران،1997،ص57). در حقیقت قابلیت احساس و پاسخ رقابتی استراتژیک به چالش­های محیطی اهمیت زیادی دارد، به­گونه­ای که این قابلیت شرکت­ها را به پیکربندی مجدد صلاحیت­های خاص(قبل از اینکه آنها به هسته­های انعطاف­ناپذیری تبدیل شوند) توانا می‌سازد. در مجموع، مباحث پیشین بیانگر آن است که فرایندهای هماهنگی، یادگیری و پاسخ رقابتی استراتژیک فعالیت­های مهمی هستند که تغییر در درون یک سازمان را سهولت می­بخشد. به‌ این‌ترتیب، این ابعاد در درک و اندازه­گیری مفاهیم قابلیت­های پویا نقش دارند (پروتوجرو، 2011،ص7).

مدیریت دانش از رویکرد قابلیت های پویا

مدیریت دانش، تلاش استراتژیک سازمان برای به­دست­آوردن، ذخیره و توزیع دانش است. این خود سبب می­شود کارکنانِ سازمان هوشمندتر عمل کنند، از دوباره­کاری بکاهند و درنهایت تولیدات و خدمات خلاقانه­تری تولید کنند که نیاز مشتریان را بهتر برآورده سازد. مدیریت دانش، به­عنوان مجموعه­ای از رویه­ها، زیرساخت­ها و ابزارهای فنی و مدیریتی است که برای خلق، تسهیم و به­کارگیری اطلاعات و دانش در درون و بیرون سازمان­ها طراحی شده­اند(بوندفور، 2003،ص18). اگر سازمان­ها دانش را خلق ­کنند یا آن را انتشار دهند، توان و ظرفیت آنها برای پاسخگویی به شرایط متغیّر دنیای امروز افزایش می­یابد. سیستم مدیریت دانش، به­منظور تحقق اهداف خود فعالیت­ها یا فرآیندهای متنوعی شامل خلق دانش، اکتساب دانش، پالایش، سازماندهی، توزیع و به­کارگیری دانش را به­کار می­گیرد. از دیدگاه قابلیت­های پویا، سازمان­ها، نهادهای دانش هستند که در قالب فرآیندهای مدیریت دانش به فعالیت می­پردازند. براین­اساس، سازمان­های در حال رقابت، با اطلاعات جدید به دست می­آید و با منابع موجود در سازمان، قابلیت­های جدیدی را ایجاد می­کنند. بر اساس رویکرد قابلیت­های پویا، به توانایی یک سازمان در تشخیص دانش جدید از منابع بیرونی، و همچنین تسهیم و درونی­سازی آن برای اهداف تجاری ظرفیت جذب¹ گفته می­شود. ظرفیت جذب مجموعه از فرایندها و روندهای سازمانی است که طی آن سازمان­ها از کسب دانش بیرونی² و به اشتراک­گذاری دانش درونی³، قابلیت­های پویایی در خود بیافرینند که توانایی سازمان را برای دستیابی و حفظ مزیت رقابتی پایدار افزایش می­دهد (فلاتن و همکاران⁴، 2011).

دانش را مستقیماً از طریق کارگران جدیدی که دانش و تجربه را با خود به شرکت می­آورند و یا از طریق مبادله اطلاعات میان کارکنان موجود و افراد خارجی، می­توان کسب کرد. به اشتراک­گذاری دانش درونی نیز، شیوه­ای مهم برای انتقال دانش درونی و دانش بیرونی در نظر گرفته می­شود(ون ویکو همکاران، 2008،ص83).

مدل مفهومی و فرضیه­های تحقیق

براساس مطالعۀ مبانی نظری و بررسی مدل­های مختلف هوشمندی رقابتی، با اقتباس از مدل هوشمندی رقابتی دسچامبز و نایاک(1995) و راچ و سانتی(2009) و همچنین رویکرد قابلیت­های پویا (پروتوجرو و همکاران،2011) و قابلیت جذب (فلاتن و همکاران، 2011)، مدل مفهومی تحقیق به صورت شکل 1 توسعه داده شده است.

شکل 1. مدل مفهومی تحقیق (پروتوجرو و همکاران، 2011، فلاتن و همکاران، 2011)

^{[12][13][14][15]}

بر اساس مدل مفهومی شکل‌‌ 1، فرضیه­های پژوهش به صورت زیر تدوین شده است:

فرضیه اصلی1: کسب دانش بیرونی بر ایجاد قابلیت­های پویا تأثیر دارد.

فرضیه فرعی1.1: کسب دانش بیرونی بر ایجاد قابلیت هماهنگی تأثیر دارد.

فرضیه فرعی1.2: کسب دانش بیرونی بر ایجاد قابلیت یادگیری تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 1.3: کسب دانش بیرونی بر ایجاد قابلیت پاسخ رقابتی استراتژیک تأثیر دارد.

فرضیه اصلی 2: به­اشتراک­گذاری دانش درونی بر ایجاد قابلیت‌های پویا تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 2.1: به­اشتراک­گذاری دانش درونی بر ایجاد قابلیت هماهنگی تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 2.2: به­اشتراک­گذاری دانش درونی بر ایجاد قابلیت یادگیری تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 2.3: به­اشتراک­گذاری دانش درونی بر ایجاد قابلیت پاسخ رقابتی استراتژیک تأثیر دارد.

فرضیه  اصلی3: قابلیت­های پویا در ایجاد هوشمندی رقابتی تأثیر دارند.

فرضیه فرعی 3.1: قابلیت­های پویا بر ایجاد هوشمندی مبتنی بر بازار تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 3.2: قابلیت­های پویا بر ایجاد هوشمندی مبتنی بر رقبا تأثیر دارد.

فرضیه فرعی 3.3: قابلیت­های پویا بر ایجاد هوشمندی مبتنی بر فناوری تأثیر دارد.

روش پژوهش

بدین دلیل که نتایج به­دست­آمده در این تحقیق برای آگاهی مدیران و کارشناسان کسب­وکارهای کوچک و متوسط در مورد نحوه شکل­گیری هوشمندی رقابتی براساس رویکرد قابلیت­های پویای مبتنی بر دانش استفاده می­شود، بر حسب هدف از نوع تحقیقات کاربردی است. همچنین این تحقیق به لحاظ روش، توصیفی- پیمایشی است و براساس تحلیل ماتریس همبستگی به تبیین روابط میان متغییر های مدل مفهومی می‌پردازد.جامعۀ آماری، این پژوهش شامل مدیران شرکت­های کوچک و متوسط در استان لرستان است که تعداد آنها 1842تن است. البته بر اساس فرمول کوکران برای جامعۀ آماری محدود و با درنظرگرفتن سطح خطای ۵درصد، حجم نمونه 318 درنظرگرفته شده است. با درنظرگرفتن نوع صنعت به­عنوان طبقۀ همگن، اعضای نمونه برطبق جدول1 با استفاده از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای متناسب انتخاب شده­اند.

برای سنجش هوشمندی رقابتی از شاخص­های ارائه شدۀ دسچامبز و نایاک (1995) استفاده شده است که گویه­های موردنظر از پرسشنامه آن استخراج شده است. همچنین برای سنجش مؤلفه­های قابلیت­های پویا، و قابلیت جذب، از پرسشنامۀ پروترجرو(2011) استفاده شده است. برای اندازه­گیری پایایی ابزار اندازه­گیری، از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است.

جدول 1. تعداد اعضای نمونه انتخابی در هر صنعت

یافته‌های پژوهش

تجزیه و تحلیل داده­ها در این تحقیق، در دو سطح توصیفی و استنباطی انجام شده است. در سطح توصیفی داده­های‌ جمعیت­شناختی مانند سن، جنسیت، سطح تحصیلات و مدت فعالیت شرکت و همچنین ضرایب آلفای کرونباخ، اشتراکات متغیرها و ضریب KMO محاسبه شده است. خلاصۀ نتایج برآمده از تحلیل داده­های جمعیت­شناختی بر اساس فراوانی و درصد فراوانی به طور خلاصه در جدول‌2 نشان داده شده است.

جدول2. خلاصه نتایج تحلیل داده‌های جمعیت‌شناختی

همچنین نتایج برآمده از محاسبۀ ضرایب آلفای کرونباخ، اشتراکات متغیرها و ضریب KMO، در جدول3 آمده است.

جدول 3. نتایج سنجش پایایی ابزار گردآوری داده‌ها

همان­گونه که نتایج جدول3 نشان می­دهد، مقادیر اشتراکات تمام متغیرها بالای 5درصد.است که این امر بیانگر مناسب­بودن متغیرهای آشکار است؛ به این معنی که متغیرهای آشکار شاخص­های مناسب و همبسته‌ای برای عملیاتی کردن و سنجش سازه­های پنهان محسوب می‌گردند. همچنین مقادیر ضریب آلفای کرونباخ، برای تمام مؤلفه‌های پرسشنامه و ابعاد آن بالای 7درصد است، بنابراین می­توان گفت که ابزار گردآوری داده­ها از پایایی مناسب و مطلوبی برخوردار است. همچنین نتایج نشان می­دهد که ارزش عددی ضریب KMO بالاتر از 5 درصد بوده و در نتیجه ضریب اطمینان نمونۀ انتخابی برای به­کارگیری تکنیک تحلیل عاملی در حد مطلوبی است. ضریب KMO نشان می­دهد که مجموعه گویه­ها یا شاخص­هایی که یک سازه پنهان را می‌سنجند، تا چه اندازه همبسته‌اند.

در سطح استنباطی نیز برای آزمون فرضیه­ها و تعیین روابط بین متغیّرهای مدل مفهومی، مدل­سازی معادلات ساختاری و تحلیل ماتریس همبستگی با کمک نرم­افزارهای آماری اس‌پی‌اس‌اس و لیزرل انجام شده که نتایج برآمده از تخمین پارامترها و محاسبه بارهای عاملی استانداردشده در شکل 2 نشان داده شده است.

شکل 2. تخمین پارامترها و محاسبه بارهای عاملی استانداردشده

مطابق شکل 2، میزان ریشه توان دوم خطای برآورد برای مدل عاملی X، برابر 089درصد است که نشانگر برازش قابل­قبول مدل در تخمین پارامترهاست. همچنین مقادیر آماره t در شکل 3 نشان داده شده است.

شکل 3. مقادیر آماره t

با توجه به اینکه مقادیر آماره t برای همه متغیّرهای آشکار از مقدار 1.96 (سطح زیرمنحنی نرمال معادل خطای5درصد) بیشتر است، بنابراین می­توان گفت که تمام مسیرهای بین سازه­های پنهان و متغیر­های آشکار مربوط به آنها در سطح خطای 5درصد معنی­دار است که بر این اساس روایی مدل، که بیانگر اعتبار سازه­های پنهان در تبیین واریانس یا تغییرات متغیّرهای آشکار است، تأیید می­شود. همچنین نتایج برآمده از بررسی برازش مدل و محاسبه شاخص­های برازش در جدول ‌4 آمده است.

جدول4. نتایج آزمون برازش کلی مدل

نتایج حاصل جدول 4 نشان می­دهد که شاخص برازش (GFI) برابر 84 درصد است و شاخص برازش تعدیل­شده (AGFI) نیز برابر با 87 درصد است. این امر حاکی از برازش مطلوب مدل است. در پایان، خلاصۀ نتایج تخمین پارامترها و محاسبه بارهای عاملی استانداردنشده و بارهای عاملی استانداردشده به همراه آماره t و ضریب تشخیص برای متغیرها در جدول 5 نشان داده شده است.

جدول 5. خلاصه نتایج تخمین پارامترها، آماره t و ضریب تشخیص

بر اساس جدول شمارۀ5 معنی داری مقادیر ضریب تشخیص برای همه بارهای عاملی در سطح خطای 5درصد نشان­دهنده پایایی بالایِ متغیرهای مورد نظر بوده است. درنتیجه متغیّرهای آشکار با دقتی بسیار بالا، موضوع مورد نظر یا سازه­های پنهان را اندازه­گیری می­کند. درنهایت نتایج آزمون فرضیه­های تحقیق در جدول شمارۀ6 آمده است.

جدول 6- نتایج آزمون فرضیه‌های پژوهش

بحث و نتیجه‌گیری